جلسه هفتم

درد یکی از شایع‌ترین مشکلات بیماران مبتلا به سرطان است و می‌تواند ناشی از رشد تومور، فشار بر اعصاب و اندام‌های اطراف، عوارض جراحی، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی باشد. کنترل ناکافی درد باعث اضطراب، افسردگی، کاهش کیفیت زندگی و کاهش تحمل بیمار نسبت به درمان می‌شود. پرستاران نقش کلیدی در ارزیابی، مدیریت و آموزش بیمار در مورد راهکارهای کنترل درد دارند.

🔹 انواع درد در بیماران سرطانی

✔ درد حاد: کوتاه‌مدت، معمولاً ناشی از اقدامات درمانی مانند جراحی یا بیوپسی
✔ درد مزمن: بیش از ۳ ماه طول می‌کشد و می‌تواند مداوم یا متناوب باشد
✔ درد شکستنی (Breakthrough Pain): ناگهانی و شدید که بر درد مزمن کنترل‌شده غلبه می‌کند

🔹 علل درد در سرطان

✅ درد ناشی از تومور: فشار تومور روی اعصاب، عروق و بافت‌های مجاور
✅ درد ناشی از درمان:

• جراحی: درد محل برش، چسبندگی‌ها، آسیب عصبی

• شیمی‌درمانی: نوروپاتی محیطی، التهاب مخاط

• پرتودرمانی: التهاب پوست، نکروز بافتی
  ✅ درد غیرمستقیم: یبوست، اسپاسم عضلانی، عفونت

🔹 ارزیابی درد در بیماران سرطانی

📌 پرستاران باید شدت و ماهیت درد را ارزیابی کرده و در پرونده بیمار ثبت کنند.

📌 روش‌های ارزیابی:

• مقیاس عددی درد (NRS): از ۰ (بدون درد) تا ۱۰ (بدترین درد ممکن)

• مقیاس توصیفی: بدون درد، خفیف، متوسط، شدید

• مقیاس دیداری-مشابهی (VAS): یک خط از "بدون درد" تا "بدترین درد ممکن"

📌 سوالات کلیدی در ارزیابی درد:
🔹 محل درد: بیمار دقیقاً کجا احساس درد می‌کند؟
🔹 شدت درد: روی مقیاس ۰ تا ۱۰ چقدر است؟
🔹 ماهیت درد: سوزشی، تیرکشنده، کوبنده، فشارنده؟
🔹 عوامل تشدیدکننده و تسکین‌دهنده: چه چیزهایی درد را بهتر یا بدتر می‌کند؟

🔹 روش‌های کنترل درد در بیماران سرطانی

📌 ۱. مدیریت دارویی درد بر اساس پله درد سازمان جهانی بهداشت (WHO)

🔹 مرحله ۱ (درد خفیف): NSAIDs مثل ایبوپروفن، ناپروکسن، استامینوفن
🔹 مرحله ۲ (درد متوسط): مخدرهای ضعیف مثل ترامادول، کدئین
🔹 مرحله ۳ (درد شدید): مخدرهای قوی مثل مورفین، فنتانیل، متادون

🔹 اصول استفاده از مسکن‌ها:
✅ تجویز درمان طبق ساعت نه فقط هنگام بروز درد
✅ استفاده از مسیر مناسب دارویی (خوراکی، تزریقی، پوستی، اپیدورال)
✅ پیشگیری از عوارض جانبی مانند یبوست ناشی از اپیوئیدها

📌 ۲. روش‌های غیر دارویی برای کاهش درد

✅ ماساژ درمانی برای کاهش تنش عضلانی
✅ مدیتیشن و تکنیک‌های آرام‌سازی برای کاهش درک درد
✅ استفاده از سرما و گرما در محل درد
✅ تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) برای کاهش پیام‌های درد به مغز
✅ طب سوزنی برای تحریک سیستم ضد درد طبیعی بدن

🔹 نقش پرستار در مدیریت درد

🔹 پایش و ارزیابی مستمر شدت درد و پاسخ بیمار به درمان
🔹 آموزش بیماران در مورد مصرف صحیح داروهای مسکن و عوارض جانبی آن‌ها
🔹 حمایت روانی از بیمار و کاهش اضطراب ناشی از درد
🔹 همکاری با تیم درمانی برای تنظیم دوز داروها و تغییر روش‌های درمانی

خستگی یکی از شایع‌ترین و ناتوان‌کننده‌ترین مشکلات بیماران سرطانی است که می‌تواند بیشتر از درد و تهوع، کیفیت زندگی بیماران را کاهش دهد. این نوع خستگی با استراحت بهبود نمی‌یابد و می‌تواند ناشی از عوامل متعددی مانند درمان‌های سرطان، کم‌خونی، سوءتغذیه، مشکلات روانی و کاهش فعالیت فیزیکی باشد.

پرستاران نقش مهمی در شناسایی علل خستگی، ارائه راهکارهای کاهش آن و حمایت از بیماران برای حفظ استقلال و کیفیت زندگی دارند.

🔹 علل خستگی در بیماران سرطانی

✅ تأثیر مستقیم سرطان بر متابولیسم بدن: افزایش مصرف انرژی توسط سلول‌های سرطانی
✅ کم‌خونی: کاهش گلبول‌های قرمز خون و کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها
✅ درمان‌های سرطان:

• شیمی‌درمانی: تخریب سلول‌های سالم، کاهش انرژی

• پرتودرمانی: تأثیر بر سلول‌های سالم بدن و افزایش التهاب

• ایمونوتراپی: تحریک سیستم ایمنی و افزایش مصرف انرژی
  ✅ بی‌اشتهایی و سوءتغذیه: کاهش دریافت کالری و مواد مغذی
  ✅ مشکلات خواب: بی‌خوابی ناشی از استرس، درد یا عوارض جانبی داروها
  ✅ عوامل روانی: افسردگی، اضطراب، ناامیدی
  ✅ عدم فعالیت بدنی: کاهش توان عضلانی و استقامت بدن

🔹 علائم خستگی در بیماران سرطانی

✔ احساس ضعف و کاهش انرژی
✔ مشکل در تمرکز و حافظه
✔ کاهش انگیزه برای انجام فعالیت‌های روزمره
✔ خواب آلودگی بیش از حد یا بی‌خوابی
✔ افزایش تحریک‌پذیری و افسردگی
✔ کاهش توانایی انجام کارهای فیزیکی

🔹 ارزیابی خستگی در بیماران سرطانی

📌 پرستاران باید شدت و تأثیر خستگی را به طور منظم ارزیابی کرده و در پرونده بیمار ثبت کنند.

📌 ابزارهای ارزیابی:

• مقیاس عددی خستگی: از ۰ (بدون خستگی) تا ۱۰ (بدترین حالت ممکن)

• پرسشنامه شدت خستگی: بررسی تأثیر خستگی بر فعالیت‌های روزانه، خواب و سلامت روان

• ارزیابی آزمایشگاهی: بررسی سطح هموگلوبین، فریتین (برای کم‌خونی)، سطح ویتامین‌ها

📌 سوالات کلیدی در ارزیابی خستگی:
🔹 شدت خستگی از ۰ تا ۱۰ چقدر است؟
🔹 چه زمانی از روز بیشترین خستگی را احساس می‌کنید؟
🔹 چه عواملی خستگی را بهتر یا بدتر می‌کنند؟

🔹 روش‌های مدیریت خستگی در بیماران سرطانی

📌 ۱. بهبود الگوی خواب و استراحت

✅ تنظیم برنامه خواب منظم (خواب و بیداری در ساعت مشخص)
✅ ایجاد محیط مناسب برای خواب (نور کم، حذف صداهای مزاحم)
✅ کاهش مصرف کافئین و مواد تحریک‌کننده قبل از خواب
✅ انجام تمرینات آرام‌سازی مانند مدیتیشن و تنفس عمیق

📌 ۲. اصلاح تغذیه و تأمین انرژی موردنیاز بدن

✅ مصرف وعده‌های غذایی کوچک و مکرر برای جلوگیری از افت انرژی
✅ دریافت پروتئین و کربوهیدرات کافی (گوشت بدون چربی، لبنیات، غلات کامل)
✅ مصرف مکمل‌های تغذیه‌ای در صورت نیاز (با مشورت پزشک)
✅ نوشیدن آب کافی برای جلوگیری از کم‌آبی بدن

📌 ۳. افزایش سطح فعالیت فیزیکی

✅ انجام ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی، یوگا، حرکات کششی
✅ افزایش فعالیت‌های روزمره مانند باغبانی، کارهای خانه
✅ تنظیم زمان‌بندی فعالیت‌ها بر اساس سطح انرژی بیمار (انجام کارهای مهم در ساعات پرانرژی روز)
✅ پرهیز از فعالیت‌های شدید که منجر به خستگی بیش‌ازحد شود

📌 ۴. حمایت روانی و مدیریت استرس

✅ گوش دادن فعال و حمایت عاطفی از بیمار
✅ ارجاع بیمار به روانشناس یا گروه‌های حمایتی
✅ آموزش تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، تمرینات تنفسی، تصویرسازی مثبت
✅ کمک به بیمار برای مدیریت زمان و کاهش فشارهای روزمره

🔹 نقش پرستار در مدیریت خستگی بیماران سرطانی

🔹 پایش منظم شدت خستگی و عوامل تشدیدکننده
🔹 آموزش بیمار در مورد تغذیه، خواب، فعالیت بدنی و مدیریت استرس
🔹 حمایت روانی از بیمار برای کاهش افسردگی و اضطراب
🔹 همکاری با تیم درمانی برای تنظیم داروها و مکمل‌های مناسب

بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته به دلیل گسترش بیماری و عوارض درمان، با چالش‌های جسمی، روانی و اجتماعی متعددی روبه‌رو هستند. برخی از این بیماران در مراحل پایانی زندگی قرار دارند و نیازمند مراقبت‌های تسکینی و حمایتی هستند.

از سوی دیگر، بیمارانی که درمان سرطان را پشت سر گذاشته‌اند نیز ممکن است با مشکلاتی مانند عوارض دیررس درمان، اضطراب از بازگشت بیماری و نیاز به بازتوانی جسمی و روحی مواجه باشند. پرستاران نقش کلیدی در بهبود کیفیت زندگی بیماران، کاهش علائم و حمایت روانی و اجتماعی از آن‌ها دارند.

🔹 مراقبت از بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته

۱. مشکلات شایع در بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته

✅ درد شدید و مزمن به دلیل درگیری استخوان‌ها، اعصاب و اندام‌ها
✅ سوءتغذیه و کاشکسی سرطانی (کاهش شدید وزن و توده عضلانی)
✅ اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب
✅ مشکلات تنفسی ناشی از متاستاز ریوی
✅ خستگی مفرط و ضعف شدید
✅ عوارض درمان‌های طولانی‌مدت مانند مشکلات کبدی و کلیوی

۲. مراقبت‌های تسکینی در سرطان پیشرفته

📌 مراقبت‌های تسکینی (Palliative Care) به بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سرطان‌های غیرقابل درمان تمرکز دارند و شامل موارد زیر است:

✅ مدیریت درد: استفاده از داروهای اپیوئیدی، روش‌های غیردارویی مانند ماساژ و طب سوزنی
✅ کاهش اضطراب و افسردگی: حمایت روانی، تکنیک‌های آرام‌سازی، مشاوره با روانشناس
✅ مدیریت مشکلات تنفسی: استفاده از اکسیژن‌تراپی، موقعیت‌دهی مناسب، تکنیک‌های تنفسی
✅ حمایت تغذیه‌ای: مکمل‌های تغذیه‌ای، رژیم‌های پرکالری، مدیریت مشکلات گوارشی
✅ حمایت از خانواده و آموزش نحوه مراقبت در منزل

🔹 زندگی پس از درمان سرطان

۱. مشکلات بیماران بهبودیافته از سرطان

✅ ترس از بازگشت سرطان و اضطراب ناشی از پیگیری‌های پزشکی
✅ عوارض دیررس درمان: مشکلات قلبی، کلیوی، نارسایی هورمونی
✅ کاهش انرژی و ضعف عضلانی
✅ مشکلات روانی مانند افسردگی و استرس پس از درمان

۲. مداخلات پرستاری برای بهبود کیفیت زندگی بیماران پس از درمان

📌 پیگیری‌های پزشکی: انجام آزمایشات منظم برای تشخیص زودهنگام عود بیماری
📌 بازتوانی جسمی: ورزش‌های سبک برای بهبود قدرت عضلانی و استقامت
📌 تغذیه سالم: رژیم غذایی متعادل برای پیشگیری از عوارض دیررس درمان
📌 حمایت روانی: کمک به بیمار برای بازگشت به زندگی عادی و کاهش استرس

🔹 نقش پرستار در مراقبت از بیماران سرطانی پیشرفته و بهبودیافته

🔹 ارزیابی مشکلات جسمی و روحی بیماران و ارائه راهکارهای مناسب
🔹 آموزش خانواده در مورد نحوه مراقبت از بیمار در خانه
🔹 مدیریت درد، تغذیه و علائم جسمی بیماران
🔹 ارائه حمایت روانی و ارجاع بیمار به گروه‌های حمایتی
🔹 کمک به بیماران بهبودیافته برای بازگشت به زندگی طبیعی و پیشگیری از عود سرطان

اورژانس‌های آنکولوژیک شرایط تهدیدکننده حیاتی هستند که در بیماران مبتلا به سرطان رخ می‌دهند و نیاز به اقدامات سریع پزشکی و پرستاری دارند. این وضعیت‌ها ممکن است ناشی از رشد تومور، عوارض درمان‌های سرطان، یا واکنش‌های شدید سیستم بدن باشند. مدیریت صحیح این شرایط توسط پرستاران می‌تواند از بروز نارسایی‌های جدی و مرگ‌ومیر جلوگیری کند.

این گروه به بررسی دو مورد از مهم‌ترین اورژانس‌های آنکولوژیک یعنی سندرم ونا کاوا فوقانی (SVCS) و فشردگی نخاعی ناشی از سرطان می‌پردازد.

🔹 ۱. سندرم ونا کاوا فوقانی (SVCS – Superior Vena Cava Syndrome)

🔹 تعریف و علت‌شناسی

🔹 سندرم ونا کاوا فوقانی (SVCS) یک وضعیت اورژانسی است که در اثر فشار یا انسداد ونا کاوا فوقانی ایجاد می‌شود و باعث اختلال در بازگشت خون از سر، گردن و اندام‌های فوقانی به قلب می‌شود.
🔹 این وضعیت معمولاً در بیماران مبتلا به سرطان ریه، لنفوم غیرهوچکین، و متاستازهای مدیاستن دیده می‌شود.

🔹 علائم بالینی SVCS

✔ تورم و پرخونی صورت و گردن (به‌ویژه در صبح‌ها)
✔ اتساع عروق گردنی و تورم اندام‌های فوقانی
✔ تنگی نفس، سرفه و احساس فشار در قفسه سینه
✔ سرگیجه و سردرد
✔ اختلال در بلع و خشونت صدا

🔹 اقدامات پرستاری در SVCS

✅ بالا نگه داشتن سر بیمار (۳۰ تا ۴۵ درجه) برای کاهش تورم
✅ پایش علائم حیاتی و وضعیت تنفسی بیمار
✅ اجتناب از فشردن رگ‌های گردن برای خون‌گیری یا تزریقات
✅ تجویز اکسیژن در صورت بروز تنگی نفس
✅ آماده‌سازی بیمار برای CT Scan یا MRI جهت ارزیابی شدت انسداد
✅ همکاری با پزشک برای شروع درمان‌های دارویی (استروئیدها، دیورتیک‌ها) یا رادیوتراپی

🔹 ۲. فشردگی نخاعی ناشی از سرطان (Malignant Spinal Cord Compression – MSCC)

🔹 تعریف و علت‌شناسی

🔹 فشردگی نخاعی ناشی از سرطان یک وضعیت اورژانسی نورولوژیک است که زمانی رخ می‌دهد که تومور در مهره‌ها رشد کرده و به نخاع فشار وارد کند.
🔹 این وضعیت معمولاً در سرطان‌های پستان، پروستات، ریه و لنفوم دیده می‌شود.

🔹 علائم بالینی MSCC

✔ درد شدید و مداوم در پشت و کمر که با حرکت یا دراز کشیدن تشدید می‌شود
✔ ضعف و بی‌حسی در اندام‌های تحتانی
✔ کاهش حس و رفلکس‌های عصبی
✔ اختلال در کنترل ادرار و مدفوع (بی‌اختیاری یا احتباس ادراری)
✔ فلج تدریجی در صورت عدم درمان

🔹 اقدامات پرستاری در MSCC

✅ پایش وضعیت عصبی و ارزیابی قدرت عضلانی بیمار
✅ حفظ وضعیت مناسب بیمار و جلوگیری از حرکات ناگهانی
✅ تجویز دگزامتازون (استروئید) طبق دستور پزشک برای کاهش التهاب و فشار نخاعی
✅ آماده‌سازی بیمار برای انجام MRI جهت تأیید تشخیص
✅ هماهنگی با تیم درمان برای شروع پرتودرمانی یا جراحی در صورت نیاز
✅ آموزش بیمار و خانواده درباره علائم هشداردهنده و اهمیت مراجعه سریع به پزشک

برخی از بیماران مبتلا به سرطان ممکن است در طول بیماری خود دچار شرایط اورژانسی شوند که نیاز به اقدامات فوری پزشکی و پرستاری دارند. این گروه به بررسی هایپرکلسمی ناشی از سرطان و سندرم لیز تومور (TLS) می‌پردازد که دو وضعیت تهدیدکننده زندگی در بیماران سرطانی هستند. پرستاران نقش مهمی در تشخیص سریع، پیشگیری از عوارض و اجرای اقدامات درمانی مناسب برای این بیماران دارند.

🔹 ۱. هایپرکلسمی ناشی از سرطان (Hypercalcemia of Malignancy – HCM)

🔹 تعریف و علت‌شناسی

🔹 هایپرکلسمی بدخیم زمانی رخ می‌دهد که سطح کلسیم خون به بیش از ۱۰.۵ mg/dL افزایش یابد.
🔹 این وضعیت اغلب در سرطان‌های پستان، ریه، میلومای چندگانه و سرطان‌های کلیوی دیده می‌شود.
🔹 علت اصلی آن تولید بیش از حد پروتئین شبه PTH (PTHrP) توسط سلول‌های سرطانی است که باعث افزایش جذب کلسیم از استخوان‌ها و کلیه‌ها می‌شود.

🔹 علائم بالینی هایپرکلسمی

✔ علائم عمومی: ضعف، خستگی، گیجی، کم‌آبی بدن
✔ علائم گوارشی: تهوع، استفراغ، یبوست، بی‌اشتهایی
✔ علائم عصبی: اختلال در تمرکز، تغییرات خلقی، کاهش سطح هوشیاری
✔ علائم قلبی: آریتمی، کوتاه شدن فاصله QT در نوار قلب (ECG)

🔹 اقدامات پرستاری در هایپرکلسمی

✅ هیدراتاسیون با مایعات وریدی (نرمال سالین) برای کاهش سطح کلسیم
✅ پایش سطح کلسیم سرم و عملکرد کلیه‌ها
✅ تجویز داروهای کاهنده کلسیم مانند بیسفوسفونات‌ها (Pamidronate, Zoledronic acid)
✅ استفاده از دیورتیک‌های لوپ (مانند فوروزماید) برای افزایش دفع کلسیم
✅ پایش علائم عصبی و پیشگیری از افت سطح هوشیاری

🔹 ۲. سندرم لیز تومور (Tumor Lysis Syndrome – TLS)

🔹 تعریف و علت‌شناسی

🔹 TLS یکی از مهم‌ترین اورژانس‌های آنکولوژیک است که زمانی رخ می‌دهد که تعداد زیادی از سلول‌های سرطانی به طور ناگهانی از بین می‌روند و محتوای داخل سلولی آن‌ها (پتاسیم، فسفات، اسید اوریک) وارد جریان خون می‌شود.
🔹 این وضعیت اغلب در سرطان‌های لنفوم، لوکمی حاد و تومورهای پرسرعت رشد دیده می‌شود.

🔹 علائم بالینی TLS

✔ هیپرکالمی: ضعف عضلانی، آریتمی قلبی
✔ هیپرفسفاتمی: تهوع، رسوب فسفات کلسیم در کلیه‌ها
✔ هایپراوریسمی: نارسایی کلیوی، افزایش سطح اسید اوریک
✔ هیپوکلسمی: اسپاسم عضلانی، تتانی، آریتمی قلبی

🔹 اقدامات پرستاری در TLS

✅ هیدراتاسیون شدید با نرمال سالین برای دفع مواد زائد
✅ پایش دقیق سطح الکترولیت‌ها و عملکرد کلیه‌ها
✅ تجویز آلوپورینول یا راسبوریکاز برای کاهش اسید اوریک
✅ استفاده از دیورتیک‌ها برای افزایش دفع پتاسیم و فسفات
✅ کنترل آریتمی‌های قلبی و علائم عصبی ناشی از هیپوکلسمی
✅ آماده‌سازی بیمار برای دیالیز در صورت نارسایی کلیوی شدید

🔹 نقش پرستار در اورژانس‌های آنکولوژیک

🔹 پایش دقیق بیماران پرخطر (لنفوم، لوکمی، متاستازهای استخوانی)
🔹 آموزش بیماران و خانواده‌ها درباره علائم هشداردهنده
🔹 هماهنگی با تیم پزشکی برای شروع درمان‌های حمایتی و پیشگیرانه
🔹 مدیریت عوارض دارویی و نظارت بر عملکرد کلیه‌ها و قلب